Doğal kauçuk, Güney Amerika’ya özgü bir ağaç olan “Hevea Brasiliensis”’ten elde edilir. Brezilya’daki Para limanından dünyaya dağıldığı için Para kauçuk ağacı olarak da bilinen bu ağaç, hızlı büyüyen ve epeyce sağlam bir ağaçtır. Düz bir gövdesi ve kalın, açık kahverengimsi kabuğu vardır.
Amazon’daki yağmur ormanlarına benzer özellikler gösteren ve alçak yükseklik de yer alan ormanlarda yetişen bu ağaç türü tabii ortamında 34 metre yüksekliğe kadar çıkar. Ekim alanlarında ise 24 metre yüksekliğe kadar büyür. Başka ağaçlar, çalılar ve bitkiler de kauçuk üretir fakat bu bitkiler “Hevea Brasiliensis” kadar üretkenlik sağlayamazlar.
Hevea Brasiliensis, soğuk görülmeyen, tropik ve subtropik iklimlerin ağacıdır. Bu ağaçların yetişmesi için 26-32 derece arası sıcaklıklar, yıllık 2.500mm civarı yağış alması ve bahar aylarının yağmurlu olması gerekmektedir. Bundan dolayı ağacın yetiştiği bölgeler sınırlıdır. Güneydoğu Asya ve Batı Afrika’da geniş bir alanda yetişen Hevea Brasiliensis bulunmaktadır fakat ağacın doğal yetişme alanı olan Brezilya’da ekim alanları yok olmuştur.
Kesim ile lateks üretme (Tapping işlemi) ve Katılaşma işlemi (Koagülasyon)
Hevea Brasiliensis ağacının kabuğu kesildiğinde, kesilen kısmın içinden süte benzeyen bir sıvı çıkar ve kuruduğunda esnek bir hâl alır. Akan sıvıya lateks(latex) adı verilir, lateks sıvısı yaklaşık 0.5 mikrometre çapında, yüksek moleküler ağırlıklı bir kauçuk polimeri olan cis-poliizopren taneciklerinden oluşur. Bu tanecikli sıvı süspansiyonu %30 katı lateks içerir.
Kauçuk ağaçları iki günde bir kez tap edilir ve her tap işleminden sonra yaklaşık 50 gram katı kauçuk içeren lateks elde edilir. Standart kesim şekli ile ağaç gövdesinin yarısı, kesim için uygun olan en yüksek noktadan başlayarak, 30°’lik bir açıyla, soldan sağa doğru kesilir. Her kesim bir önceki kesiğin hemen altından yapılır.
Kauçuk ağacının yaşam süresi, ortalama olarak 32 sene civarıdır. İlk 7 senesi ağacın olgunlaşması için geçen ve hasat alınamayan dönemdir ve kalan 25 yıl ise üretkendir. Ortalama olarak 10 dönümlük alana 375-500 adet ağaç ekilebilir, 1 hektarlık alandan yılda ortalama 1-1,5 ton lateks sıvısı elde edilir. Bir kauçuk ağacı yılda ortalama 2,5 – 3,5 kg lateks sıvısı üretebilir.
Kauçuk üreticileri için hektar başına ürettikleri lateks sıvısının miktarı çok önemlidir. Dünyanın en büyük doğal kauçuk üreticisi ve tedarikçisi olan Tayland 1 hektar alanda yıllık 1800 kg lateks üretirken, Vietnam 1720 kg ve Endonezya ise 1080 kg üretebilmektedir.
Kauçuk sıvısının işlenmesi
Ağaçlardan elde edilen lateks sıvısı toplanır ve lateks veya kauçuk olmak üzere işlenir. Lateks sıvısı, hiçbir işleme tabii olmadan, amonyak eklenerek uzun süre korunabilir ve lateks konsantresi olarak sıvı halde işlendiği ülkelere gönderilebilir. Piyasada satılan lateksin kauçuk oranı (DRC = Dry rubber content) %60 seviyesindedir, yüksek amonyak, orta amonyak ve düşük amonyaklı çeşitleri vardır.
Kauçuk elde etmek için ise üretilen lateksi filtrelemek, suyla seyreltmek ve daha sonra asetik asit veya formik asit gibi maddeler kullanarak katılaşmasını sağlamak gerekiyor. Bu işlem doğal kauçuğu sıvıdan ayırır ve daha sonra işlenecek katı kütle haline getirir. Bu kütleler ayrıca ağaçtan lateks toplama kaplarında oluşan ve kaplam (“cuplump”) ismi verilen otomatik katılaşmalardan da oluşabilir. Bu kütleler daha fazla kirlilik seviyesine sahiptir ve bu nedenle düşük kauçuk sınıflarının üretiminde kullanılırlar.
Dünya genelinde ağaçlardan toplanan doğal kauçuğun ortalama yüzde 10’u lateks olarak kullanılır ve kalanı ise yaprak halinde, krep halinde veya blok halinde işlenen kauçuk ürünlerine dönüştürülür.
Kauçuk ağacı yetişen ülkeler
19.yüzyılın sonlarında, dünyadaki kauçuk üretiminin %99’u Brezilya tarafından yapılıyordu.
1876 yılında İngiliz bir kaşif, Sir Henry Wickham, Hevea Brasiliensis ağacının 70 bin tohumunu Brezilya’dan kaçırarak Londra’ya getirdi. Londra’da Kew Bahçesi’ne ekilen bu tohumlar, daha sonra Sri Lanka, Singapur, Malezya ve Endonezya’daki ekim alanlarına gönderildi.
Günümüzde, dünyadaki doğal kauçuk üretiminin %91’i Asya kıtasında gerçekleşiyor. Brezilya ise dünya üretiminin %1’den az bir kısmını gerçekleştiriyor. Asya ve Afrika’da 40’tan fazla ülkede kauçuk üretimi yapılmaktadır:
Asya : Tayland, Çin, Hindistan, Endonezya, Kamboçya, Malezya, Filipinler, Sri Lanka, Vietnam
Afrika : Fil Dişi Sahili, Gana, Kamerun, Liberya, Nijerya, Batı Afrika sahilindeki ülkeler
Amerika : Brezilya
Kauçuğun özellikleri
Kauçuk esnek bir maddedir. Isıtılınca yumuşamaya başlar, 180°C’de yapışkan duruma gelir, 220°C’de tamamen erir. 220°C’den sonra kauçuğun damıtılması başlar. Damıtma ürünü akıcı yağa benzeyen bir sıvıdır. Buna “kauçuk yağı” denir. Bu yağ kauçuğun çözücü maddesi olarak kullanılır.
Kauçuk oksijen ve ışık etkisiyle eskimeye başlar. Kauçuğun başlangıçta yüzeyi yapışkan olur ve sertleşmeye, çatlamaya başlar.
● Esneklik, elektrik yalıtkanlığı ve plastik bir hâl alabilmesidir.
● Terebentin, eter, aldehit fenol, anilin, piridin, klorlanmış hidrokarbonlar kauçuğu çözer.
● Alkol ve ketonlar kauçuğa zarar vermezler.
● Doğal kauçuk 3 sene boyunca özelliklerini kaybetmeden depolanabilir.
● Depolama için en uygun hava sıcaklığı 15 – 30°C’dir.
