Günümüzde her türlü endüstriyel kullanım için ideal özellikler taşıyan kauçuklar kullanılmaktadır. Doğal ve sentetik olmak üzere iki gruba ayrılan kauçukların 250’den fazla farklı çeşidi bulunmaktadır.
Doğal kauçuk çeşitleri
Kauçuk plantasyonlarında elde edilen hem sıvı formdaki lateks (Field Latex) hem de katılaşmış formdaki lateksten (Field Coagulam) doğal kauçuk (NR) üretilir. Plantasyonlardan gelen katılaşmış formdaki lateks, ağaç üzerindeki kesik kenarda kendinden katılaşmış lateks ve toplama kaplarındaki katılaşmış lateksin (Cuplump) toplanmasıyla oluşur.
Doğal kauçuk aşağıdaki 5 formda işlenir ve pazarlanır:
● Yaprak halinde
● Blok halinde (TSR – Teknik olarak belirlenmiş kauçuk)
● Krep halinde
● Lateks konsantresi olarak
● Skim kauçuk olarak
Yaprak halinde kauçuk
Kauçuğun bu türü, en eski ve en popüler türüdür. Üretilmesi kolay olan bu tür çoğu ülkede küçük üreticiler tarafından üretilir ve satılır. Uluslararası piyasada RSS Kauçuk (Ribbed Smoked Sheets) ve ADS (Air Dried Sheets) olmak üzere iki tipi mevcuttur.
Ribbed Smoked Sheets (RSS)
Field Latex %70 oranında su içerir. Yapılan işlemlerle, lateks dış maddelerden temizlenmesi için elenir, katılaştırılır ve tabaka halinde üretilir. Bu tabakalar daha sonra duman ile kurutulur ve RSS olarak bilinen Ribbed Smoked Sheets üretilir. RSS Kauçuk, duman kullanılarak tamamen kurutulmuş, katılaşmış lateks tabakalardan oluşur. Bu kauçuğun sınıfları yani gradeleri renk, tutarlılık ve ürün üzerindeki defoların görsel değerlendirilmesiyle belirlenmektedir ve RSS 1 en saf kaliteyi temsil eder. RSS Kauçuk sınıfları Uluslararası Kauçuk Kalite ve Paketleme Konferansı (The International Rubber Quality and Packing Conference – IRQPC) tarafından uluslararası standartlar oluşturmak için 1969’da çıkarılan ve 1979’de revize edilen Yeşil Kitap (Green Book)’a göre belirlenmiştir.
| Sınıf | Kuru küf | Kauçuk küfü | Ambalaj küfü | Mat noktalar | Aşırı pişmiş noktalar | Oksitlenmiş noktalar | Yanmış kısım |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RSS 1 | Yok | Çok az | Çok az | Yok | Yok | Yok | Yok |
| RSS 2 | <%5 | Az | Az | Yok | Yok | Yok | Yok |
| RSS 3 | <%10 | Az | Az | Az | Yok | Yok | Yok |
| RSS 4 | <%20 | Az | Az | Az | Az | Yok | Yok |
| RSS 5 | <%30 | Az | Az | Az | Az | – | Yok |
Air Dried Sheets (ADS)
Ülkemizde Erdrayt olarak bilinen ürünlerin üretim şekli RSS ile aynıdır ancak duman yerine hava şartları ile kurutulurlar. Bundan dolayı RSS’e göre daha şeffaf renge sahip olurlar. Bu kauçuk türü kuru, temiz, sağlam ve lekesiz olur, içerisinde reçineli madde ve kabarcıklar bulunmaz.
Blok halinde kauçuk (TSR – Teknik olarak belirlenmiş kauçuk)
Field Coagulam kontrollü koşullar altında yıkanır, parçalanır ve granüle edilerek, TSR yani Technically Specified Rubber (Teknik olarak belirlenmiş kauçuk) olarak anılan blok kauçuk üretimi için kullanılır.
İSO (Uluslararası Standartlar Örgütü) ilk olarak 1964 yılında Doğal Kauçuk Teknik Spesifikasyonları şartnamesini yayınlamıştır. Bu şartnameye dayanarak, Malezya, 1965 yılında SMR – Standart Malezya Kauçuğu üretimini başlatmış ve o zamandan beri tüm doğal kauçuk üreten ülkeler bu şartnameye göre kendi kauçuklarını üretmeye ve TSR olarak pazarlamaya devam etmişlerdir. ISO tarafından belirlenen kalite standartları, ürün içerisinde izin verilen maksimum toprak (kir), kül, nitrojen, uçucu maddeler ve plastiklik muhafaza endeksi içeriğini belirler.
Ülkelere göre TSR türleri:
SMR: Standart Malezya Kauçuğu
SIR: Standart Endonezya Kauçuğu
SSR: Standart Sri Lanka Kauçuğu
SVR: Standart Vietnam Kauçuğu
STR: Standart Tayland Kauçuğu
ISNR: Hindistan Standart Doğal Kauçuk
TSR’lerin isimlendirilmesi 3 veya 4 harfli ülke koduyla başlar, daha sonra ülke koduna üretilen ürünün, izin verilen azami toprak (kir) içeriğini binde olarak ifade eden sayı eklenir. Örneğin lastik ve otomotiv endüstrisinde kullanılan en yaygın kalite SMR 20’dir. Bu Malezya’da üretilen ve kirlilik oranı %0,2’yi geçmeyen TSR ürününü ifade eder.
TSR’nin yaprak halinde veya krep halinde işlenen doğal kauçuklara göre bazı avantajları vardır.
● Homojen olduğundan kesin ve net sınıflara ayrılır, bu yüzden tüketicilerin gereksinimlerine göre doğru TSR sınıfını seçmeleri kolaydır.
● Ürünün içerisindeki yabancı ve uçucu maddelerin miktarı belli olduğu için, ürünün gerçek faydasını değerlendirmek mümkündür.
● Standart boyda, kompakt ve polietilen sargılı balyalar şeklinde satıldığı için, depolanması ve taşınması kolay ve düşük maliyetlidir.
İSO, 5 adet TSR sınıfını aşağıdaki kriterlere göre belirlemiştir:
| Kriterler | TSR sınıfları | ||||
| TSR-CV | TSR-L | TSR-10 | TSR-20 | TSR-50 | |
| Toprak (kir) içeriği (%wt, Max) | 0.05 | 0.05 | 0.10 | 0.20 | 0.50 |
| Kül içeriği (%wt, Max) | 0.60 | 0.60 | 0.75 | 1.00 | 1.50 |
| Nitrojen içeriği (%wt, Max) | 0.60 | 0.60 | 0.60 | 0.60 | 0.60 |
| Uçucu madde (%wt, Max) | 0.80 | 0.80 | 0.80 | 0.80 | 0.80 |
| Ön Wallace plastisitesi (Min) | – | 30 | 30 | 30 | 30 |
| Plastiklik muhafaza endeksi (Min) | 60 | 60 | 50 | 40 | 30 |
| Renk (Lovibond değeri) | – | 6 | – | – | – |
| Mooney vizkositesi | 60±5 | – | – | – | – |
| Üretildiği öz | Coagulam | Field latex | Coagulam | Coagulam | Coagulam |
TSR’ler genellikle uluslararası pazarda 33 1/3 kg balya, 35 kg balya ve Hindistan’da 25 kg balyalık bloklar şeklinde paketlenir. Tüm TSR’lerin ISO 2000 standardı tarafından belirlenen teknik özelliklere uyumlu olması gerekmektedir.
Krep halinde kauçuk
Krep halindeki doğal kauçuk, Field Latex veya Field Coagulam’ın, krep ismi verilen ağır merdanelerden geçirilmesi ve ortam sıcaklığında kurutulması ile üretilir. Bu kauçuk dıştan bakıldığında kırışık bir dantel dokusuna sahiptir.
Kauçuk tipleri arasında, krep halinde kauçuk en az üretilen kauçuk türüdür. Günümüzde üretimi sadece Sri Lanka ve Hindistan’da devam eden krep halinde kauçuk, yılda 75.000 ton civarı üretilmektedir.
Üretildikleri malzemenin tipine bağlı olarak farklı krep kauçuk türleri mevcuttur. Yeşil Kitap’a göre Pale Latex (Soluk renkli lateks – Field Latex’ten üretilir), Estate Brown Crepes (Estate Kahverengi Krep, Field Coagulam’dan üretilir), Thin Brown Crepes (İnce kahverengi krep), Thick Blanket Crepes (Kalın battaniye krep) ve Standard Flat Bark crepe (Standart Düz Kabuklu krep) isimli çeşitleri vardır.
Lateks
Lateks, polimer taneciklerinin su içinde dağılmış haline verilen isimdir. Hava ile karşılaştığında katılaşan bu bitki özütü çoğu zaman beyazdır ancak bazı bitkilerde sarı, turuncu ya da kırmızı da olabilir. Lateks karmaşık bir sıvı bileşimidir ve içerisinde protein, nişasta, alkaloid, şeker, yağ, sakız, tanin, reçine gibi birçok madde bulunur. Ayrıca lateks monomerlerin emülsiyon polimerizasyonu ile sentetik olarak hazırlanabilir.
Doğal lateks öz sütünün yaklaşık %30’u doğal kauçuktur, %60 sulu serum ve %5-10 yağ asitleri, amino asitler ve tuzlar gibi diğer bileşenlerden oluşur. Lateks sütünün içerisinde mikroorganizmalar yaşayamaz ve alerjilere neden olan mite’lar barınamaz.
Ağaçlardan elde edilen lateks sıvısı, hiçbir işleme tabii olmadan, amonyak eklenerek korunabilir ve lateks konsantresi olarak sıvı halde işlendiği ülkelere taşınabilir. Piyasada satılan lateksin kauçuk oranı (DRC = Dry rubber content) %60 seviyesindedir, yüksek amonyaklı, düşük amonyaklı, çifte santrifüj (Double Centrifuged) ve yüksek kauçuk oranlı lateks (High DRC latex) isimli çeşitleri vardır.
Dünya genelinde ağaçlardan elde edilen doğal kauçuğun yaklaşık yüzde 10’u lateks olarak kullanılır kalanı ise yaprak halinde, krep halinde veya blok halinde işlenen kauçuk ürünlerine dönüştürülür.
| Vietnam (TCVN 6314:1997) | Tayland (ISO 2004:2010) | Malezya | |
| Katı madde oranı | 61.5 | 61.0 | 61.5 |
| Kuru kauçuk oranı | 60.0 | 60.0 | 60 |
| Kauçuk harici katı madde oranı | 2.00 | 1.70 | 2.00 |
| Amonyak oranı | 0.60 | 0.60 | 0.60 |
| Mekanik stabilite süresi | 650 | 650 | 650 |
| Uçucu yağ asidi oranı | 0.20 | 0.06 | 0.20 |
| Potasyum Hidroksit sayısı | 1.00 | 0.70 | 1.00 |
Skim kauçuk
Lateks elde etmek için yapılan santrifüj işlemi sırasında, %60 kuru kauçuğa sahip konsantre lateksin yanı sıra %4-8 kuru kauçuk içeren skim lateks de elde edilir. Skim lateks genellikle krep haline getirildikten sonra kükürtlü asit ile katılaştırılır, kurutulur ve düşük dereceli bir kauçuk olan Skim Blok olarak pazarlanır.
Sentetik kauçuk çeşitleri
Her biri kendi bileşenlerine ve niteliklerine sahip olan 200’den fazla sentetik kauçuk türü vardır. Tüm sentetik kauçuklar, monomerlerin kimyasal olarak bir araya getirildiği polimerizasyon işleminden doğarlar. Polimerizasyon işlemi, genellikle sıvı veya gaz halde olan monomeri kauçuk, plastik veya lif formuna dönüştürür. Dünyada en çok kullanılan sentetik kauçuk türü olan SBR – Stiren Bütadien Kauçuk iki monomerden yapılmıştır.
Sıvı olan stiren ve gaz halinde olan bütadien. Stiren genellikle etil benzinden elde edilir. Etil benzin, petrolden üretildiği gibi, etilen ve benzinden de sentezlenebilir. Bütadien ise rafineri işleyişinde ortaya çıkan gazlardan elde edilir. Stiren ve bütadienin polimerizasyonu bir katalizör varlığında gerçekleşir, monomerlerin bir organik çözelti içerisinde çözümü veya su içerisinde emülsiyon yoluyla yayılmaları ile gerçekleşir.
Lateks formundaki yeni polimer kırıntı haline gelecek şekilde katılaştırılır, elenir, yıkanır ve süzülür. Polimer kırıntısı, sıcak hava fırınında kurutulur daha sonra kuru kauçuk olarak balyalanır ve sevkiyat için polietilen torbalarda paketlenir. Sentetik kauçuklar, gerilim altında elastik deformasyona maruz kalma yeteneğine sahip ancak gerilim sonrası, önceki hallerini herhangi bir kalıcı deformasyona uğramadan koruyabilen yapay polimerlerdir. Polimerize edilen kimyasal maddeye bağlı olarak, sentetik kauçuk bir bowling topu kadar sert veya bir lastik bant kadar esnek veya bir sünger kadar yumuşak olabilir.
Çeşitli sentetik kauçukları üretmek için kullanılan yaklaşık yirmi farklı kimyasal türü vardır, bunlardan en popüler olanları şunlardır:
EPDM: Etilen propilen dien kauçuk
NBR: Akrilonitril bütadien kauçuk
BR: Bütadien kauçuk
SBR: Stiren Bütadien kauçuk
Silicone: Silikon kauçuk
CR: Kloropen kauçuk
FKM: Fluoroelastomer kauçuk
İR: İzopren kauçuk
